Dormansi nedir? Ürgüp Ziraat Odası açıkladı
Ürgüp Ziraat Odası Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Birimi Tarım Danışmanı Emre Yeşil, Dormansi Nedir? hakkında açıklamalarda bulundu.
Dormansi nedir?
Cevap: Dormansi, olumsuz çevre koşullarına karşı geliştirilmiş bir adaptasyondur. Tohum oluşumunun sonlarına doğru tohum içindeki su oranı azalır, embriyonun gelişimi durur ve embriyo çimlenme zamanına kadar uyku hâlinde kalır. Bu duruma dormansi denir.
Bitki dormansisi, çoğu bitkinin kaynakları korumak, aşırı hava koşullarından, kış, kuraklık gibi streslerden kurtulmak ve bir sonraki büyüme mevsimine hazırlanmak için geçtiği bir dinlenme veya metabolik hareketsizlik dönemidir. Bitkilerin çoğunda görülen dormansi hali, büyüme için uygun olmayan iklimlerde bitkilerin hayatta kalabilmelerini sağlar. Örneğin, yaprak döken ağaçlar sonbaharda yapraklarını dökerek soğukta ve karda hayatta kalmak için sadece sert bir kabukla kalırlar. Ağaçların metabolik süreçleri büyük ölçüde durma noktasına gelir, ilkbahar ve daha ılıman havalar geri dönene kadar ağaç artık büyümez veya çoğalmaz. Sonra ağaçlar yeni yapraklar geliştirirler, böylece güneş ışığı fotosentez aracılığıyla ağacı besler ve büyüme, çoğalma gerçekleşir.
Tohum Dormansisi
Uygun koşullar altında canlı, olgun bir tohumun çimlenmemesi durumunda, uykuda olduğu ya da dormansiye girdiği söylenebilir. Pek çok tohum, özellikle yabani bitkilerin tohumları, oluştukları ve dağıldıkları anda çimlenmezler. Tohumlar yaz sonu veya sonbahar başında dökülür dökülmez çimlenirlerse, üremeden önce sert kış koşullarına yenik düşebilecek bitkiler üretirler. Böylece dormansi bu tehlikeyi önlemeye yardımcı olur.
Tohum dormansisinin iki temel türü vardır.
-Birincisi tohum kabuğundaki dormansi veya harici dormansidir. Bu tip dormansiye sert tohumluluk (tohum kabuğu geçirimsizliği) da denir. Oksijenin ve suyun tohum içindeki embriyoya ulaşıp, hücrelerin aktive olmasını önleyen sert tohum örtüsü ya da kabuğundan kaynaklanır. Bazı çöl bitkilerinin tohum kabukları, yeterli yağmurla tamamen yıkanana kadar kendi tohum çimlenmesini engelleyen kimyasallar içerir. Bu uyku hali, tam bir uyku olmasa da su kıtlığını önlemek içindir. Tohum kabuğu geçirimsizliği tek yıllık çayır baklagillerinin hem yıllar içinde hem de yıllar arasında çimlenmesini düzenleyen ana tohum uyuklama mekanizmasıdır.
-İkinci tip tohum dormansisi embriyo dormansisi veya dâhili dormansidir. Embriyonun eksik gelişim, yani morfolojik veya fizyolojik olgunlaşmamışlık gibi bir durumundan kaynaklanır. Kuzeydoğu Çin’deki kuru bir göl yatağından çıkarılan yaklaşık 1.300 yıllık bir lotus (nilüfer) meyvesi içinden alınan tohumlar çimlenerek canlı bir bitkiye dönüşen en eski tohumlardır. Normal koşullar altında, tohum zamanla olgunlaşır ve kalın tohum kabuğu, toprakta aşınma, toprak mikroorganizmalarının etkisi veya hayvanların sindirim yolundaki enzimatik hareket ile skarifikasyon (nedbeleşme) adı verilen bir süreçle zayıflar. Bununla birlikte, birçok türün tohumlarının dâhili uyku hali, ancak tohum skarifikasyonu olarak bilinen bir süreç olan düşük sıcaklıklarla aşılabilir. Bunun etkili olması için, tohumların iki veya üç hafta boyunca 0° ila 5C’de nemli ön soğutmaya ihtiyacı vardır. Bu tür tohumların sonbaharda ekilmesinin nedeni, kışın soğuk skarifikasyonuna maruz kalmalarını sağlamaktır.”
